Het nieuwe kabinet zal ruimtelijke keuzes moeten maken om de leefbaarheid en vitaliteit van het landelijk gebied te behouden. Dat schrijft de Studiegroep Ruimtelijke inrichting landelijk gebied op verzoek van de Tweede Kamer in het rapport Kiezen en delen.
Volgens de studiegroep staan de veerkracht en de kwaliteit van de leefomgeving op het platteland onder druk. Problemen als tekortschietende waterkwaliteit en een veranderende demografie liggen hieraan ten grondslag. De komende decennia is er veel ruimte nodig voor de energietransitie, met bijvoorbeeld windmolens en verschillende vormen van verstedelijking om het woningtekort tegen te gaan. Hierdoor is er sprake van een ruimtetekort en de studiegroep concludeert dat het kiezen én delen is als het om ruimte op het platteland gaat: multifunctionaliteit van het gebruik van de ruimte in het landelijk gebied moet het uitgangspunt zijn, volgens hen kan het rijk echter niet aan alle vragen om ruimte tegemoetkomen omdat dit er simpelweg te veel zijn.
De studiegroep stelt drie inrichtingsprincipes als leidraad voor aan het kabinet. Het eerste is dat rijk en medeoverheden het bodem- en watersysteem leidend maken voor de keuzes in het landgebruik. Het ruimtegebruik zou de fysieke structuur van bodem en water moeten volgen, en niet andersom. Geschikte landbouwgrond moet zo beschermd worden tegen functieverandering. Als tweede moet het kabinet functies en bestemmingen die elkaar in de weg zitten en minder goed bij elkaar passen uit elkaar halen, zoals zonneweides en landbouw in kwetsbare en waardevolle landschappen. Landbouw met veel stikstofuitstoot kan Natura 2000-gebieden aantasten. Het derde inrichtingsprincipe is om functies te clusteren waar dat nodig is om de identiteit van een gebied te beschermen. Zo moeten waardevolle gronden voor landbouw, natuur en bijzondere landschappen uitgesloten worden van de bouwopgave. Een ander voorbeeld is dat het bouwen van nieuwe datacenters of zonneweides in één bepaald gebied moet gebeuren en niet verspreid over een regio.
Provincies hebben per gebied de regierol om het omgevingsbeleid te bepalen. Zij organiseren de benodigde samenwerking van alle overheden en maatschappelijke partijen om doelen wat betreft de draagkracht van het bodem- en watersysteem en het landschap te realiseren. De studiegroep adviseert een actieve rol van het rijk in deze samenwerking, om te borgen dat de opgaven integraal worden aangepakt. De gezamenlijke aanpak moet uitmonden in door gemeenten, waterschappen, provincies en rijksoverheid vastgestelde regionale omgevingsagenda’s en investeringsagenda’s waarin ze vaststellen hoe de ruimte de komende jaren wordt benut.