Beeld: Rob Acket
Inwonersparticipatie is een belangrijke pijler van onze democratische samenleving. Het is niet alleen een manier om bezwaren te beperken, maar draagt bij aan het democratisch proces door verschillende perspectieven en belangen naar voren te brengen voor een weloverwogen afweging. Aan het woord is Marion van der Voort, oprichter van Bureau voor Gebiedscommunicatie en docent van de masterclass burgerparticipatie die Publiek Denken en Invior op 7 december organiseren. Met meer dan 25 jaar ervaring in het veld heeft ze veel inzicht in het belang van inclusieve participatie en hoe deze de besluitvorming van gemeenten kan verbeteren.
‘Inclusieve participatie zorgt ervoor dat diverse perspectieven worden gehoord en dat de belangen van iedereen worden meegewogen,’ gaat ze verder. ‘Dat kan leiden tot beter doordachte beslissingen enmisschien zelfs tot een groter draagvlak. Kleine details kunnen een groot verschil maken, en goede communicatie en terugkoppeling zijn essentieel om begrip en acceptatie te bevorderen. Hoewel het moeilijk is om exact te meten wat participatie oplevert, kan het zeker bijdragen aan een beter plan en een efficiënter proces.’
Bij gemeentelijke projecten zoals op het gebied van leefomgeving, zijn begrip en draagvlak essentieel. Zonder draagvlak ontstaan vaak bezwaren van inwoners en belanghebbenden, wat leidt tot vertragingen in het proces en extra kosten voor de gemeente. Van der Voort: ‘De vraag wat draagvlak precies inhoudt, blijft vaak onbeantwoord. Het is zelden gedefinieerd. Menigmaal wordt draagvlak in de gemeenteraad besproken zonder duidelijke definitie of voorafgaand onderzoek. Dan is het onduidelijk of de stemmen die in de raadzaal worden gehoord, daadwerkelijk de heersende mening vertegenwoordigen. Vaak komen de mensen die genuanceerd denken of een idee steunen niet naar de raadszaal. Dus roepen dat je draagvlak wilt, volstaat niet.’
Monopoly
In de praktijk komt Van der Voort regelmatig vooroordelen tegen die het proces van participatie kunnen bemoeilijken. Zoals het beeld van de ontwikkelaar die enkel uit is op winst, of ambtenaren die als traag worden ervaren.’ Het is haar taak om deze vooroordelen overwinnen en te zorgen voor heldere communicatie en verwachtingsmanagement. ‘Ik vergelijk de complexiteit van inwonersparticipatie wel eens met het monopoly, waarbij het essentieel is te weten welke “pionnen” er in het spel zijn, wie welke rol heeft en welke belangen er spelen. Ik vind het belangrijk om te beginnen met het scheppen van duidelijkheid over de rollen en verwachtingen. Hiermee wordt de basis gelegd voor een constructieve dialoog waarbij alle partijen weten wat ze van elkaar kunnen verwachten.’
‘Vaak zijn er mensen die genuanceerd denken, maar zich niet uiten’
Op de vraag hoe ze weerstand tegen participatie aanpakt, antwoordt Van der Voort: ‘Luisteren is cruciaal. We moeten de bezwaren en meningen van mensen niet alleen horen, maar ook serieus nemen. Transparantie en eerlijke communicatie zijn de sleutel tot succes. Het gaat niet om een vastomlijnde procedure of een beslisboom, maar om een dynamisch proces dat zich aanpast aan de unieke behoeften van elke situatie. Het is geen kwestie van afvinken, maar van het begrijpen van de nuances van elke gemeenschap. Vaak helpt het organiseren van een bijeenkomst, maar dat is niet voldoende. Soms levert een kopje koffie met een buurvrouw meer op.’
Betrokkenheid
Des te belangrijker is het volgens Van der Voort dat de verantwoordelijke mensen de fiets pakken en de wijk intrekken. ‘Dit directe contact, hoewel soms confronterend, stelt iemand in staat om echt te luisteren en de kern van de kwestie te begrijpen. Het gaat erom gezien te worden, het lef te hebben om moeilijke gesprekken aan te gaan, en te durven uitleggen waarom bepaalde beslissingen worden genomen.’
Deze benadering kan weerstand overwinnen door deze rechtstreeks aan te pakken. Van der Voort: ‘De interactie op de stoep, een persoon die oprechte interesse toont, kan de sleutel zijn tot het doorbreken van barrières die ontstaan vanuit miscommunicatie en wantrouwen. Bovendien is het belangrijk om begrijpelijk te maken. Mensen die werken bij de gemeente moeten zich in de situatie van inwoners verplaatsen en zichzelf afvragen: als ik hier zou wonen, hoe zou ik dan willen dat de gemeente met mij praat over veranderingen? Echte betrokkenheid betekent dat je luistert naar wat mensen zeggen en dat je de tijd neemt om met hen te praten, misschien zelfs door bij hen langs te gaan.’
‘Het is beter om een paar duidelijke richtlijnen te hebben die iedereen kan begrijpen’
Veel gemeenten hebben een participatieverordening opgesteld, een document met regels over hoe inwoners betrokken moeten worden bij plannen. Hoewel deze verordeningen mooie ideeën bevatten over hoe participatie eruit moet zien, is de realiteit vaak weerbarstig. ‘Het is beter om niet te veel regels te hebben, maar om duidelijk te maken wat de gemeente of andere overheid belangrijk vindt en hoe ze echt betrokkenheid willen tonen; een paar duidelijke richtlijnen die iedereen kan begrijpen en volgen.’
Actievere rol
Van der Voort zou iedereen willen adviseren om deel te nemen aan een participatieproces. ‘Ga zelf naar de bijeenkomsten, ervaar de frustratie van het moeten luisteren naar eindeloze PowerPointpresentaties zonder de kans te krijgen je vragen te stellen, terwijl je je afvraagt of de koffie beter of slechter is dan het beleid dat wordt voorgesteld.’
Deze ervaringen verrijken je begrip en stellen je in staat om echt betekenisvolle bijdragen te leveren. Van der Voort: ‘Het is deze persoonlijke inzet, het echt op de stoep staan en vragen stellen, die het verschil maakt, niet alleen voor de buurt, maar ook voor je eigen gevoel van betrokkenheid en invloed.’
Meld je hier aan voor de masterclass inclusieve burgerparticipatie