Iedere topambtenaar moet beschikken over een beademingsapparaat voor de naar adem snakkende politiek bestuurders met wie wordt samengewerkt. In dat apparaat moet onder andere een knop zitten om niet elk incident uit te vergroten tot een majeure systeemramp. En die zit direct naast de nee-knop. Die knop moet kunnen worden ingedrukt als de bestuurscultuur van ‘alles-moet-nu-onmiddellijk’ de kop opsteekt. Doel van het beademingsapparaat is de ‘grote-lijnen-bewaking’ die moet worden gehanteerd door alle ambtenaren.
Politiek bestuurders staan onder grote druk. Die druk is permanent en wordt steeds groter. Het is eigenlijk een wonder dat er nog steeds capabele bestuurders bereid zijn om het land of de stad te besturen. Want zij moeten opereren in een wereld vol met toetsenbordterroristen, schnabbeldeskundigen en televisie-orakels. Deze deskundologen weten het niet alleen goed, zij weten het zelfs beter. En roepen elk moment van de dag bestuurders ter verantwoording, liefst op een scherpe en vaak verontwaardigde toon.
En daaraan moet tegenwicht worden geboden. We moeten voorkomen dat politiek bestuurders op elk incident duiken, met vaak een krachtige politieke belofte dat het nooit meer zal gebeuren. Met als gevolg dat ze meestal enkele dagen later daarop terug moeten komen, met excuses en vervolgens nog meer beloftes. Ambtenaren moeten weten dat incidenten meestal voortkomen uit vraagstukken die al langer spelen en die om een goede langetermijnbenadering vragen. Een werkwijze die vraagt om verdieping en rust en dus om meer tijd. Dat is de kunst van het langebaanschaatsen die zeker topambtenaren moeten beheersen.
De trend dat elk incident wel Chefsache lijkt te worden moet worden gekeerd. Want die druppelt zonder remmingen elke overheidsorganisatie binnen. Het resultaat is dat grote delen van overheidsorganisaties bezig zijn met incidentbestrijding. Ambtelijk leiderschap moet een tegenwicht bieden tegen de hijgcultuur die rond media hangt en daarmee de politiek binnenrolt. De trend van meehijgen en meehollen moet worden gekeerd. Alle ambtenaren moeten worden uitgerust met een “anti-hijg-uitrusting” waardoor bestuurders de blik op de grote lijnen kunnen houden. Met veel aandacht voor de toekomst in plaats van voor het heden of zelfs het verleden.
Ik hoop dat deze hoopvolle redenering in de ambtelijke top wordt opgepakt. Een paar vragen:
Staat hierover ook een en ander in de door Mark Frequin geschreven tekst over het Nieuwe Leiderschap binnen de Rijksoverheid?
Pikt het SG overleg dit op?
Dragen alle SG’s dit op deze manier uit richting ministers en staatssecretarissen en doen de DG’s dat ook?
Eens met de analyse. Met een belangrijke toevoeging: lukt het de topambtenaren ook om hun kennis van de praktijk en hun domein op orde te hebben en niet onnodig voor verrassingen te komen staan (zelf en bestuurders). Veel incidenten blijken ongelukken in slow-motion, die afgewend hadden kunnen worden: de Q-koorts te zien als veterinair probleem (zonder volksgezondheid), de inburgering, het persoonsgebonden budget: slordige en naïeve beleidskader- en wetgeving, weinig testen vooraf op de werking en teveel focus op de opzet. Niet beginnen aan de achterkant.