In vijf jaar tijd is ‘digitale ethiek’ gegroeid van een nieuwe kreet die stond voor interessante bespiegelingen voor wat misschien komen ging, tot een mainstream zorg voor velen. En wel bijzonder concreet. Vele technologische ontwikkelingen gaan verder dan onze bedrijfsvoering en hebben maatschappelijke impact. Denk aan big data en privacy, of kunstmatige intelligentie en banen. Digitale ethiek is een top 3 prioriteit voor organisaties die wat verder zijn met hun digitale transformatie.
Is er een lijstje met best practices? Wat mag wel, en wat mag niet? Dat is lastig. Ethiek is van nature een onderwerp vol met ambiguïteit. Best practices leiden tot een afvinkmentaliteit. En omdat je daardoor niet meer kritisch nadenkt, zie je ethische problemen niet meer aankomen.
Dat betekent niet dat alles relatief is geworden, dat iedereen zelf kan beslissen wat goed of fout is. Sommige ideeën werken nu eenmaal beter dan andere. Ik zou hier aandacht willen vragen voor een minder bekende school. Die van de zorgethiek. Deze ideeën komen eigenlijk uit een heel andere tak van sport: feminist studies. Bij mijn weten is het alleen niet toegepast op de wereld van technologie, maar het past precies bij de digitalisering van de maatschappij als opkomend fenomeen, vol met ongewilde consequenties. Het centrale idee van zorgethiek, toegepast op digitaal, is het volgende principe: als er sprake is van ongewilde consequenties, hoe ga je daar mee om? Een relevante vraag voor vele organisaties vandaag. Vier begrippen zijn van belang.
Hebben we werkelijk de belangen van klanten en burgers centraal staan, empathie, of is er een ander doel, zoals het ongebreideld verzamelen van gegevens? Als er wat fout gaat, nemen wat dan ook echt onze verantwoordelijkheid? Deze twee begrippen hangen samen. Empathie zonder verantwoordelijkheid is leeg, een excuus zonder actie. Maar verantwoordelijkheid zonder empathie is mechanistisch, we doen het omdat we moeten. Van de wet, of onder publieke druk. Het derde kernbegrip is competentie. Zijn we ook daadwerkelijk in staat onze verantwoordelijkheid te nemen, of blijven we een beetje hangen? Tot slot, krijgen we ook het vertrouwen onze verantwoordelijkheid te nemen?
Pas die ideeën eens toe op vandaag: Facebook, de Wiv. Zorgethiek is verhelderend in zijn eenvoud.