Op 1 december vierde de Europese Unie een bijzonder jubileum: het Verdrag van Lissabon werd toen 10 jaar. Zo’n jubileum is ongebruikelijk: tussen de verdragen van Maastricht, Amsterdam, Nice en Lissabon heeft bijvoorbeeld nooit meer dan 6 jaar gezeten, en dan is er tussendoor ook nog een mislukte poging gedaan om een Europese grondwet aan te nemen. Kennelijk is men dus blij met wat er in dit verdrag geregeld is – of in ieder geval blij genoeg om het niet open te breken. Maar ik krijg er toch een wrang gevoel bij. Er zijn allerlei afspraken in gemaakt om de EU slagvaardiger, democratischer en transparanter te maken, maar daar is vaak niets van terechtgekomen. Zo zou de Europese Commissie krimpen naar 18 leden. Wie het team van Juncker (en straks Von der Leyen) bekijkt, telt er toch echt 28 – soms met maar heel kleine portefeuilles. De reden? De regeringsleiders werden het er wel over eens dat ze moesten rouleren, maar niet over welke landen het eerst mochten. Ook was Ierland bang dat het door grote landen overruled zou kunnen worden. Het resultaat was dat de regeringsleiders via een juridisch achterdeurtje alsnog besloten om het aantal op 28 te houden.
Ook zouden nationale parlementen meer macht krijgen. Als minimaal een derde van de nationale parlementen vindt dat een onderwerp niet op het Europese niveau thuishoort, trekken zij een “gele kaart”. De Europese Commissie moet dan haar voorstel heroverwegen. Nu geldt voor die gele kaart alleen een termijn van 8 weken, wat het vrijwel onmogelijk maakt om op tijd voldoende protest te mobiliseren. Bovendien moet juridisch beargumenteerd worden waarom een Europees wetsvoorstel eigenlijk op nationaal niveau thuishoort. Het voorstel blijft dus meestal gewoon bestaan.
En voor de fijnproevers: de Commissie neemt ieder jaar flink wat Europese AMvB’s aan en wordt daarin gecontroleerd door comités van nationale beleidsambtenaren. Bij een deel van die AMvB’s verplaatste het verdrag die controle naar het Europees Parlement en de Raad van Ministers, en ontneemt het de nationale ambtenaren hun macht. De wetgeving die ervoor nodig is om die controle daadwerkelijk te verplaatsen, wordt door de lidstaten al jaren geblokkeerd. Meer dan 100 comités werken daarom nog op de oude manier.
Natuurlijk is veel van het verdrag gewoon uitgevoerd. Maar bij deze belangrijke onderdelen is de uitvoering onmogelijk gemaakt, of doelbewust gesaboteerd. Ik blijf met maar één vraag zitten bij dit feestelijke jubileum. Wanneer wordt het eindelijk 2009?
Deze column verscheen eerder in Publiek Denken 19; Dienstverlening. Voortaan als eerste op de hoogte van recente ontwikkelingen en achtergronden? Neem een gratis abonnement op magazine Publiek Denken.