Door de krappe arbeidsmarkt komt het voor dat de dienstverlening van gemeenten in het gedrang komt. A&O fonds Gemeenten voorziet hen van arbeidsmarktinformatie en ondersteunt hen in hun strategie om personeel aan te trekken en te behouden. ‘De ouderwetse manier van alleen maar vacatures plaatsen werkt niet meer. Werk aan de winkel dus voor gemeenten.’
Het aantal gemeentelijk medewerkers nam het afgelopen jaar met 4 procent toe. Een zegen, zou je denken. ‘We doen het inderdaad best goed,’ zegt Patricia Honcoop, projectleider arbeidsmarkt en onderzoek. ‘Maar de groei komt vooral doordat het rijk steeds meer taken overhevelt naar gemeenten, die dus meer mensen nodig hebben. De personeelstekorten zijn er daardoor niet minder om.’
Moeilijk vervulbaar
De Nederlandse arbeidsmarkt staat al een aantal jaar onder hoogspanning. In tal van sectoren zijn veel mensen nodig, maar het lukt vaak niet om vacatures in te vullen met geschikt personeel. Bij gemeenten is één op de vijf vacatures moeilijk vervulbaar, vertelt Honcoop. ‘Daar maken we ons zorgen over, omdat daar eigenlijk niets in verandert.’ Het gaat om bijvoorbeeld de functiegebieden ruimtelijke ordening/milieu, bouwkunde/civiele techniek en ict. ‘Juist gebieden waar gemeenten de komende jaren veel groei verwachten.
Gemeenten moeten aan de bak om geschikt personeel te vinden voor dit soort vacatures. Maar de ouderwetse manier van vacatures uitzetten en hopen dat je perfecte kandidaat toch wel komt, werkt niet meer.’ ‘Gemeenten moeten echt anders gaan kijken naar hun personeels- en wervingsbeleid, zegt Honcoop. ‘Zo is behoud het nieuwe goud: je hoeft niet altijd nieuwe talenten aan te boren, je kunt ook kijken wie je al in huis hebt en die omturnen voor de positie die je, vooral ook in de toekomst, nodig hebt.’
Honcoop noemt als voorbeeld een vacature waarvoor een gemeente een wo’er zoekt, maar die niet kan vinden. ‘Neem dan iemand die misschien net niet dat scholingsniveau heeft, maar die wel goed presteert. Een ander voorbeeld is job crafting: iemand presteert goed, maar is veel bezig met administratie. Neem iemand aan om dat over te nemen, dan kan degene die je al hebt meer andere taken op zich nemen, waar diegene goed in is.’
Werk anders organiseren
Het is voor iedere organisatie problematisch om te weinig personeel te hebben, voor gemeenten zijn de gevolgen soms niet te overzien, legt Honcoop uit. ‘In bepaalde gebieden knelt het. We moeten nu landelijk een heleboel woningen bouwen, maar als je te weinig mensen bij de gemeente hebt die vergunningen afgeven, loopt de boel vertraging op.’
Bovendien komt het op dit moment voor dat gemeenten soms kiezen welke taken ze nog kunnen uitvoeren; andere moeten ze noodgedwongen (tijdelijk) laten liggen. ‘Je hebt als gemeente uiteraard je wettelijke taken, maar soms moet je ook bewust kiezen. Gelukkig kun je sommige zaken oplossen door het werk anders te organiseren. Je kunt bijvoorbeeld op bepaalde gebieden samenwerken met andere gemeenten. Externe inhuur blijft ook een optie en is in tijden van arbeidsmarktkrapte steeds meer “geoorloofd”, maar is niet de eerste keus, natuurlijk.’
Data
A&O fonds Gemeenten voorziet gemeenten niet alleen van dergelijke adviezen, met de Personeelsmonitor publiceert het ook data waar gemeenten een hoop uit kunnen halen voor het opstellen en vormgeven van hun eigen HR- en personeelsbeleid. ‘De Personeelsmonitor is dé plek waar je alle belangrijkste HR-kengetallen van de gemeentelijke arbeidsmarkt kunt vinden,’ legt Honcoop uit. ‘Het dashboard fungeert als een benchmark, waarbij gemeenten zichzelf kunnen vergelijken met gemeenten uit hun eigen gemeentegrootteklasse, op provinciaal en landelijk niveau. Wat er in de provincie gebeurt, is toch vaak net anders dan het landelijke beeld.’ Begin november kunnen gemeenten ook op arbeidsmarktregio vergelijken, waarvan er 35 zijn in Nederland. ‘Dat geeft veel inzicht in hoe je ervoor staat, maar vooral ook in wat je nodig hebt voor de toekomst.’
Op het gebied van HR-data is Rotterdam heel ver, weet Honcoop: daar wordt enorm datagedreven gewerkt. ‘Dat is niet voor alle (kleinere) gemeenten weggelegd, maar voor hen kan het dashboard een vertrekpunt zijn om stappen te zetten op HR-datagebied.’
Goed imago
Honcoop en haar collega’s voerden dit jaar ook een onderzoek uit naar het werkgeversimago van gemeenten. Wat bleek: werken bij een gemeente is zeker in trek. De gemeente staat op de tweede plaats van interessante werkgevers, achter de rijksoverheid. ‘In die zin hebben we de wind mee,’ zegt Honcoop. ‘De arbeidsvoorwaarden zijn volgens respondenten bij gemeenten goed, de huidige generatie is graag maatschappelijk betrokken en er is een prima werk-privébalans. Het enige hardnekkige monster is dat het werk bij gemeenten saai zou zijn, traag en bureaucratisch. Daar moet je als gemeente wel tegenop boksen, maar dat beeld klopt niet: je doet bij een gemeente echt supergave dingen. En dat laatste moeten gemeenten vooral laten zien.’
Regeren is vooruitzien
Uitdagingen te over, en daar komt de komende jaren nog het nodige bij, verwacht Honcoop. ‘Krapte is één ding, maar tussen de regels door spelen ook nog andere arbeidsmarkttrends. Gemeenten zullen hoogstwaarschijnlijk nog meer werk vanuit het rijk krijgen, over veelal ingewikkelde onderwerpen, zoals nu de energietransitie en de Omgevingswet. Dat maakt het allemaal complexer. Bovendien heb je te maken met een sterk vergrijsd personeelsbestand, bij gemeenten nog meer dan gemiddeld. Daar moet je nu al op anticiperen.’ Tot slot is er ook de penibele financiële situatie waar veel gemeenten in verkeren.
‘Bezuinigingen (het zogenaamde financiële ravijn) die eraan komen, gaan niet helpen, zoveel is duidelijk. De krapte op de arbeidsmarkt is al een tijdje gaande en gaat voorlopig ook niet weg. Je moet als gemeente serieus nadenken over een arbeidsmarktstrategie op langere termijn: wat heb je nu in huis, en wat heb je als gemeente in de toekomst nodig om te blijven voldoen aan dienstverlening voor burgers? Regeren is wat dat betreft vooruitzien.’
Meer informatie Lees meer over het onderzoek Werkgeversimago Gemeenten (Aeno.nl/gemeente-als-werkgever-gewild-bij-nederlandse-beroepsbevolking). Lees alles over arbeidsmarktstrategie (Aeno.nl/arbeidsmarktstrategie) en sluit je aan bij de Community Arbeidsmarktstrategie (Aeno.nl/communities/arbeidsmarktstrategie). Vergelijk je HR-kengetallen met het dashboard van de Personeelsmonitor (Personeelsmonitorgemeenten.incijfers.nl/home).
Beeld: Hilbert Krane
*Dit stuk verscheen oorspronkelijk in Publiek Denken 46: Dienstverlening.